Mezhepleşmek İyi midir? / Velayet Nedir? 1. Bölüm

Ele alacağımız konu, Velayet düşüncesinin anlamı, önemi ve bu çerçevede ortaya çıkan meselelerdir. Aynı zamanda, Alevilik, Şiilik, Sünnilik gibi kavramlar üzerinde duracak ve bu kavramların tarihsel gelişimini inceleyeceğiz. Konumuz, mezheplerin ortaya çıkışı, sosyolojik etkileri ve çözüm yolları üzerinden ilerleyecektir.

Velayet yani birlik kavramı

Velayet, İslam düşüncesinde merkezi bir kavramdır ve Hz. Muhammed'den (Ona ve Ehlibeyt'ine selam olsun) sonraki önderlik/imamet meselesini ele alır. Velayet meselesi, aynı zamanda Alevilik, Ehlibeyt Okulu ve 12 İmam kavramlarıyla doğrudan ilişkilidir.

- Tarihsel Arka Plan: Hz. Muhammed'in (Ona ve Ehlibeyt'ine selam olsun) döneminde mezhepler veya gruplar bugünkü anlamda mevcut değildi. Ayrıca grupların cahiliye devrindeki gibi kabile veya inanç ünsurları üzerine ayrışmaması için çaba gösterilirdi.

- Kur'an'ın Emri, “Bölünmeyin, bir olun” ilkesiyle ümmetin birliğini esas almıştır.

(Al-i İmran 103: Hep birlikte Allah'ın ipine sımsıkı sarılın. Parçalanıp bölünmeyin. Rûm 32 : O müşrikler ki, dinlerini parçalayıp bölük pörçük olmuşlardır; her topluluk kendisininkiyle övünür, durur.)

Bu maddeler esas alınarak İslam toplumunun birlik (vahdet) halinde olması için çaba göstermesinin öncelikli görevlerinden biri olduğunu dile getirebiliriz.

Çeşitli yaşayış farklılığına dayalı mezhep oluşturmanın uygun olduğu iddiası

Soru: Bildiğiniz üzere farklı yaşam şekilleri, coğrafi konumlar ve bedensel farklılıklara dayalı İslami hükümlerin değişlenliği söz konusu olabilmektedir. Bu doğrultuda belli bir bölge veya millete özel mezhep yorumu oluşturmak ne kadar uygun olur?

Hz. Muhammed (Ona ve Ehlibeyt'ine selam olasun) ibadetleri tek bir şekilde uygulamış ve bu konuda rehberlik etmiştir. İslam, fiziksel engel ve farklılıkları göz önünde bulundurarak kolaylıklar sağlamıştır. Sağlık sorunları veya yaşam koşulları nedeniyle ibadetlerin şekli değişebilir. Ancak bu değişim ve kolaylıkların varlığı, yeni mezheplerin ortaya çıkmasını gerektirmez.

Örnek olarak secde ederken yere değmesi farz olan ayak başparmaklarından birine sahip olmayan biri, başparmağından sonra gelen parmağını yere değerek secdesini caiz bir şekilde ica etmeye devam eder. Söz konusu yeni hüküm için "ayak başparmağı olmayanlara özel" bir hüküm ifade edilmiş olsa da, buna yönelik bir "ayak başparmağı olmayanlar mezhebi" kurulması gerekmez. 

Bu açıdan bakılınca coğrafi, fiziksel ve sosyolojik farklılıklar insanların yeni mezhepler türetmesine sebep olamaz. Zaten halihazırdaki İslam dini, her koşul için bir hüküm ve her yerine getirilemeyecek farz yerine bir başka farz açıklamıştır.

Alevilik, Şiilik ve Sünnilik terimleri

Kelime anlamları itibariyle (yaygın ifadeleriyle):

- Alevilik: İmam Ali'yi sevmek ve onun yolundan gitmek anlamına gelir.

- Şiilik: Ehlibeyt'e bağlılığı ifade eder.

- Sünnilik: Hz. Peygamber'in sünnetine uymaktır.

Tarihsel olarak Hz. Peygamberimizin takipçisi olan Ehli beyt hanedanı ve mümin sahabeler, bu özelliklerin hepsini bir arada taşıyan bireylerdi. Ancak zamanla bu kavramlar, farklı grupları temsil eder hale gelmiştir. Bu ayrışmanın temelinde manipülasyonlar ve yanlış tanımlar yatmaktadır. İslam'ın saf öğretisi bir su misali berrak iken, bu saflık çeşitli yanlış düşüncelerle bulanıklaştırılmıştır.

Bu bağlamda kendimizi sosyolojik farklılıkların ön plana çıktığı mezhep tanımlamaları içerisinde sınıflandırmak yerine İslam Peygamberi (Ona ve Ehlibeytine selam olsun) ve Kur'an-ı Kerim'in emrince Müslüman tanımını kullanmamız daha tutarlı olacaktır.

(Eğer yüz çevirirlerse şöyle söyle: "Tanık olun, biz Müslümanlarız/Allah'a teslim olanlarızyalnızca "Biz Müslümanlardanız" / Al-i İmran 64)

Hz. Peygamber ve Velayet

Hz. Peygamber, hayatı boyunca her alanda bir rehber olmuş ve gerekli gördüğü her durumu titizlikle düzenlemiştir:

- Ordular gönderirken, komutan şehit olursa yerine geçecek kişiyi atamıştır.

- Böyle önemli bir görevi dahi belirleyen Hz. Peygamberimiz ümmetin liderliğini elbette ki ihmal etmemiştir. (Ancak ihmal etmiş gibi bir intiba uyandırılmaktadır.)

Velayet düşüncesi, Hz. Peygamber'in (s.a.a) kendisinden sonra ümmetin başına geçmesini istediği kişinin önderlik makamını ifade eder. Bu kişi elbette İmam Ali'dir. Hz. Peygamber, Ehlibeyt'in imametini ve velayetini açıkça belirtmiştir. Bu konudaki delilleri gelecek derslerde ele alacağız.

Mezhep ayrışmaları ve sorunlar

Bugün mezhepler, yanlış ellerde bir ayrışma aracı olarak kullanılmaktadır. Bu durumun çözümü, sorunun kaynağına inmek ve İslam'ın özüne dönmekle mümkündür. "Haklı kim?" sorusunun cevabı, Hz. Peygamber'in yolu ve Kur'an'ın öğretilerinde saklıdır. Mezheplerin eleştirisi, mezheplerin varlığına değil; yanlış kullanımlarına ve araçsallaştırılmalarına yönelik olmalıdır.

Birliğe dönüş

İslam, birlik ve beraberlik dini olarak inşa edilmiştir. Bu nedenle mezheplerin yanlış kullanımı ve ayrıştırıcı etkileri terk edilmelidir. Gerçek çözüm, Hz. Peygamber'in işaret ettiği ve kıyamete kadar asla ayrılmayacağını ilna ettiği iki emanet olan Kur'an- Kerim ve Ehlibeyt'in rehberliğine bağlı kalmaktır. (Hz. Peygamberimizin bu buyruk ve açıklamalarına gelecek derslerde değineceğiz.)

Velayet meselesi, İslam toplumunun ihtilaflardan kurtulup yeniden birliğe ulaşmasının anahtarıdır. Mezheplerin kontrolsüz çatışmalara mağruz bırakılmasına izin vermeden İslam'ın saf ve berrak öğretisini yeniden anlamak, insanlığın ve Müslümanların dirilişi ve birliği için en elzem konudur.

Sorular: 

1. Kur'an-ı Kerim, ümmetin birliğiyle ilgili olarak hangi ayeti vurgulamaktadır?

A) Al-i İmran 103

B) Bakara 103

C) Tevbe 103

D) Kefh 103

2. Hz. Peygamber'in ordu komutanı atarken gösterdiği titizlik hangi anlamı taşır?
A) Askeri disipline verdiği önemin ümmete verdiği değerden fazla oluşu

B) Her öngörülü lider gibi vasi atama hassasiyetine sahip oluşu

C) Vasi seçme işini halka bırakıp, askeri konularda kendi fikirerine kapılması

D) Ümmetini demokrasi ve cumhuriyet yönetim biçimine hazırlama isteği

3. Alevilik, Şiilik ve Sünnilik gibi mezheplerin ortaya çıkış sebebi hangisi olarak gösterilemez?

A) Emevilerin cahileye dönemi adetlerini devam ettirme çabası

B) İmam Ali'nin hilafet ve yönetme hırsından doğan kargaşa

C) Çeşitli yanlış düşüncelerle berrak suyun bulanıklaştırılması

D) İslam'ın saf öğretisinin bozulması için planlar kurulması

4. Mezheplerin yanlış kullanımı ve araçsallaştırılması ile ilgili doğru çözüm nedir?

a) Mezheplerin yürürlükten tamamen kaldırılması ve sadece Kur'an'a sarılma çabası

b) Terimlerin özüne dönerek Hz. Peygamber'in emaneti Kur'an ve Ehlibeyt'e sarılmak

c) Her mezhebin "Pergamberi sizden daha iyi tanıyoruz" iddialarını gündem etmek

d) Tekke ve mezhep yuvalarının tamamen kapatılıp yerine İmam Hatiplerin açılması